Xà sàng tử là một trong các vị thảo dược phổ biến trong Đông y được sử dụng để điều trị các bệnh phụ khoa. Loại thảo dược này chủ yếu là mọc hoang, thường được thu hoạch vào tháng 6 đến tháng 8 hàng năm. Bài viết dưới đây PSB College sẽ cung cấp những thông tin chung về loại thảo dược này cũng như hướng dẫn cách sử dụng xà sàng tử để trị bệnh.
1. Thông tin chung về cây xà sàng
Cây xà sàng hay còn có tên gọi là cây giần sàng, là một loại cây phổ biến ở nước ta. Cây xà sàng có tên khoa học là Cnidium monnieri (L.) Cuss. (Selinum monnieri L.), thuộc họ Hoa tán (Umbelliferae).
Xà sàng tử (hay còn có tên gọi là Fructus Cnidii) là quả đã phơi khô hoặc sấy khô của cây xà sàng.
Mô tả về cây xà sàng:
Cây xà sàng thuộc nhóm cây thân thảo, có kích thước nhỏ, thân mềm, chỉ cao khoảng 40 đến 100 cm, thân cây có các khía dọc chạy xung quanh. Lá cây mọc dạng lông chim, xẻ 2 lần, cuống lá xà sàng dài từ 4 đến 8 cm, có bẹ ôm quanh thân cây. Các thùy lá nhỏ, hình mũi mác, bề mặt nhẵn, có màu xanh lục. Hoa xà sàng mọc cụm, màu trắng, xòe thành từng tán nhỏ, cuống hoa dài 7 đến 12 cm. Nụ hoa màu xanh. Quả xà sàng hình trái xoan, hơi dẹt, có cạnh lồi.
Phân bố:
Cây xà sàng thường mọc ở những khu vực nóng ẩm, được tìm thấy nhiều ở các nước Đông Nam Á, Đông Á như Trung Quốc, Thái Lan, Campuchia, Việt Nam,… Ở nước ta, một số các tỉnh mọc nhiều loại cây này như Hà Tĩnh, Nghệ An,…
Thu hái và bào chế:
- Xà sàng tử được thu hái để làm thảo dược trong y học cổ truyền. Vào tháng 6 đến tháng 8 hàng năm là mùa quả chín nên cũng là thời điểm vàng để thu hoạch xà sàng tử. Thời gian này quả xà sàng chứa hàm lượng tinh dầu cao nhất.
- Khi thu về cần loại bỏ hoàn toàn tạp chất và bụi bẩn còn bám trên quả, sau đó phơi nắng nhiều ngày cho đến khô. Sau đó đem sấy cho đến khi khô hoàn toàn. Dược liệu được phơi khô đạt tiêu chuẩn sẽ được bảo quản trong các dụng cụ kín (lọ, túi ni lông), ở nơi khô ráo, thoáng mát.
Thành phần hóa học của xà sàng tử:
- Thành phần chính của xà sàng tử là tinh dầu, hàm lượng lên đến 1.3%, chủ yếu là các tinh dầu L. pinen, camphen và bocnylisovalerianat.
- Tinh thể chất ostola không màu.
- Các loại acid béo không no.
- Các loại acid béo no.
- Glycerin
2. Tác dụng của xà sàng tử
Công dụng của Xà sàng tử theo Đông y:
- Thảo dược có công dụng bổ thận, tráng dương, trừ phong thấp.
- Xà sàng tử thường được sử dụng trong chữa trị chứng liệt dương, lạnh tử cung ở nữ giới, hiếm muộn, khí hư. Ngoài ra cũng được sử dụng trong khắc phục triệu chứng ẩm ngứa cơ quan sinh dục, trĩ.
Công dụng của Xà sàng tử theo y học hiện đại:
- Đối với hệ hô hấp: Xà sàng tử có tác dụng làm giảm các cơn hen suyễn, giảm ho, tiêu đờm, giãn nở các cơ trong phế quản, hỗ trợ điều trị các bệnh liên quan đến đường hô hấp.
- Đối với hệ miễn dịch: Xà sàng tử có tác dụng tăng cường các yếu tố bảo vệ cơ thể, ngăn chặn sự tác động của các tác nhân xấu, cải thiện và nâng cao hệ thống miễn dịch của cơ thể.
- Đối với hệ thần kinh: Xà sàng tử có tác dụng cải thiện trí não, khắc phục các triệu chứng đau đầu. Ngoài ra loại thảo dược này còn có tác dụng an thần, tăng khả năng tập trung.
- Đối với hệ tuần hoàn: Xà sàng tử có tác dụng giảm nguy cơ mắc phải các bệnh lý tim mạch như tai biến mạch máu não, đột quỵ, huyết áp cao, rối loạn nhịp tim.
- Một số các tác dụng khác của Xà sàng tử: kháng khuẩn, chống viêm, hỗ trợ điều trị các bệnh lý phụ khoa, ngăn ngừa tình trạng loãng xương ở người cao tuổi.
3. Đối tượng sử dụng
Xà sàng tử được khuyên dùng với một số các đối tượng sau:
- Đối tượng có nhu cầu cải thiện sức khỏe sinh lý, nam giới gặp tình trạng yếu sinh lý, liệt dương, vô sinh, hiếm muộn.
- Đối tượng bị đau nhức cơ xương khớp.
- Nữ giới mắc phải các bệnh lý phụ khoa, khí hư, bạch đới.
- Đối tượng bị trĩ.
4. Vị thuốc xà sàng tử trong Đông Y
Theo Y học cổ truyền, Xà sàng tử có vị đắng cay, tính ôn, quy kinh thận và tỳ. Xà sàng tử có công dụng bổ thận, tráng dương, trừ phong thấp, thường được sử dụng trong chữa trị chứng liệt dương, lạnh tử cung ở nữ giới, hiếm muộn, khí hư. Xà sàng tử thường được dùng dưới dạng thuốc sắc hoặc hoàn tán, mỗi ngày từ 3 đến 10 gam.
Một số các bài thuốc chữa bệnh có sử dụng Xà sàng tử:
- Bài thuốc chữa lạnh tử cung ở nữ giới: Nguyên liệu cần chuẩn bị gồm: Xà sàng tử, ba kích mỗi vị 12 gam cùng huyền cập, bổ cốt chi, nhục quế mỗi vị 8 gam. Các nguyên liệu được nghiền thành bột mịn, sau đó hòa tan trong nước để sử dụng. Mỗi ngày sử dụng một lần, kiên trì sử dụng hàng ngày cho đến khi tình trạng bệnh thuyên giảm.
- Bài thuốc điều trị chứng viêm ngoài da, chàm: Sắc xà sàng tử cùng với nước, sau đó dùng băng gạc thấm nước sắc đắp lên vùng da cần điều trị trong khoảng 30 phút để các dược chất thẩm thấu vào da và phát huy công dụng. Ngoài ra, có thể kết hợp thêm xà sàng tử cùng cây kinh giới, bách chị và đẳng sâm, cũng sắc lấy nước và đắp lên vùng da bị viêm. Bài thuốc đơn giản, dễ thực hiện tại nhà, mang lại hiệu quả cao.
- Bài thuốc chữa chàm ở trẻ nhỏ: Xà sàng tử được nghiền nhỏ thành bột mịn, sau đó trộn đều cùng kem dưỡng ẩm Vaseline tạo hỗn hợp mềm mịn. Làm sạch vùng da cần điều trị, sau đó thoa hỗn hợp đã chuẩn bị thành một lớp mỏng trên da, massage nhẹ nhàng để các dưỡng chất được thẩm thấu tốt hơn. Sau khoảng 15 phút thì lau sạch cho trẻ. Mỗi ngày có thể thực hiện từ 2 cho đến 3 lần, áp dụng liên tiếp trong nhiều ngày cho đến khi tình trạng chàm biến mất.
- Bài thuốc điều trị tinh hoàn sưng đau: chuẩn bị nguyên liệu gồm trứng gà và xà sàng tử. Tán nhỏ xà sàng tử, sau đó trộn đều với lòng trắng trứng. Lấy hỗn hợp đặc sánh này đắp lên vùng bị đau từ 15 cho đến 20 phút. Mỗi ngày áp dụng cách làm này từ 2 đến 3 lần để giảm sưng đau nhanh chóng. Có thể thực hiện liên tiếp vài ngày cho đến khi bệnh khỏi hẳn.
- Bài thuốc hỗ trợ bổ thận, tráng dương: nguyên liệu cần sử dụng gồm Xà sàng tử, cỏ xước rễ lớn, hạt mã đề, mạch môn, xương bồ, huyền cập, nhân sâm, địa hoàng mỗi vị thuốc 5 gam, hạt cây dây tơ hồng, nhục dung, táo bì, kỷ tử, phục linh, nữ trinh tử, tỏa dương mỗi vị 15 gam cùng với 30 gam long nhãn, 3 gam quốc lão, 2 gam nhục quế, đại táo 120 gam và 2 lít rượu trắng. Xếp các thảo dược vào một bình thủy tinh lớn, đổ ngập rượu trắng, sau đó ủ từ 30 đến 40 ngày. Ủ rượu ở nơi khô ráo, thoáng mát, không tiếp xúc trực tiếp với ánh sáng mặt trời. Sau khi ủ đủ ngày, mỗi ngày nên sử dụng 2 lần, mỗi lần khoảng 10 mL rượu ủ, có thể sử dụng trong bữa ăn hoặc sau khi ăn đều đem lại hiệu quả tốt.
- Bài thuốc hỗ trợ khắc phục chứng liệt dương: nguyên liệu cần chuẩn bị gồm xà sàng tử, huyền cặp, dây tơ hồng và mật ong nguyên chất. Xà sàng tử, huyền cặp, dây tơ hồng đem tán nhuyễn thành bột mịn, sau đó trộn cùng 1 thìa mật ong nguyên chất tạo hỗn hợp đặc sánh. Tạo hình hỗn hợp thành từng viên nhỏ, mỗi lần sử dụng 5 gam. Mỗi ngày nên sử dụng 3 viên, chia đều thành 3 lần trong ngày.
- Bài thuốc chữa viêm nhiễm âm đạo do trùng roi ở nữ giới: Tán nhuyễn 30 gam xà sàng tử và 9 gam nghiệt bì cùng nhau, tạo thành hỗn hợp bột mịn. Sau đó thêm một lượng vừa đủ glycerogelatin để tạo hỗn hợp đặc sánh. Tạo hình hỗn hợp thành từng viên nhỏ khoảng 2 gam. Mỗi ngày đặt một viên vào âm đạo trước khi đi ngủ.
- Bài thuốc chữa bệnh trĩ từ xà sàng tử: Nghiền 40 gam hỗn hợp xà sàng tử cùng cam thảo thành bột mịn, bảo quản trong lọ kín để tránh ẩm mốc. Mỗi lần sử dụng khoảng 3 gam hỗn hợp bột dược liệu để hòa cùng nước ấm uống. Mỗi ngày sử dụng từ 2 cho đến 3 lần để đạt được hiệu quả tốt nhất.
- Sử dụng xà sàng tử giúp giảm chứng lở ngứa ở âm đạo: Nguyên liệu cần chuẩn bị gồm xà sàng tử, bèo tai tượng và lá sen. Đun sôi lượng thảo dược đã chuẩn bị cùng nước khoảng 10 phút. Sau đó để nguội nước đun này và thực hiện xông hơi vùng kín để làm sạch vùng kín. Có thể sử dụng nước đã nguội sau khi xông để rửa và vệ sinh sạch sẽ lại vùng kín. Áp dụng phương pháp này đều đặn hàng ngày, mỗi ngày một lần, cho đến khi các triệu chứng biến mất hoàn toàn.
- Sử dụng xà sàng tử chữa rụng tóc: ngâm các nguyên liệu sau trong cồn 70 độ: dây ba mươi, nghiệt bì, thành phàn, xà sàng tử. Ngâm trong khoảng từ 10 cho đến 20 ngày, chắc lấy dịch. Trộn đều dịch cùng với dầu vừng theo tỷ lệ 5:1, sau đó thoa trực tiếp lên vùng da bị rụng tóc. Kiên trì thoa hỗn hợp này hàng ngày để kích thích mọc tóc trở lại.
5. Lưu ý khi sử dụng vị thuốc xà sàng tử
Một số điều cần lưu ý khi sử dụng Xà sàng tử để đạt được hiệu quả tốt nhất:
- Sử dụng nguồn nguyên liệu đảm bảo chất lượng theo đúng liều lượng, cách sử dụng mà bác sĩ đã hướng dẫn, không lạm dụng Xà sàng tử trong điều trị để tránh tình trạng bệnh trở nên nghiêm trọng hơn.
- Lựa chọn mua nguồn nguyên liệu ở các cơ sở uy tín. Tránh mua sản phẩm trôi nổi không rõ nguồn gốc trên thị trường, có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng tới sức khỏe.
- Kết hợp Xà sàng tử cùng các loại thảo dược khác để nâng cao hiệu quả điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ.
- Không sử dụng dược liệu có dấu hiệu bị hỏng, mốc. Không sử dụng dược liệu có chất lượng không đạt tiêu chuẩn.
- Tham khảo ý kiến của bác sĩ trước khi sử dụng.
- Trong quá trình sử dụng Xà sàng tử nếu người dùng nhận thấy các biểu hiện bất thường thì nên dừng lại ngay, đến cơ sở y tế gần nhất để được khắc phục kịp thời.
Xem thêm:
11 Cách chữa rối loạn cương dương bằng Đông y tại nhà hiệu quả
Top 15 loại thực phẩm chữa rối loạn cương dương hiệu quả nhất